چرا توقف استفاده از بنزین سرب دار در سراسر جهان، اهمیت دارد

در ایران، بحث کیفیت سوخت و افزودنی‌های آن از اوایل دهه‌ی ۱۳۷۰ مطرح شد. سال ۱۳۷۲ تهران به‌عنوان آلوده‌ترین شهر جهان رسید و بعد از آن، آمار بیماری‌های تنفسی در میان شهروندان پایتخت افزایش یافت. سپس موضوع کیفیت سوخت، افزودنی‌های بنزین و البته عملکرد پیشرانه‌ خودروهای ساخت داخل، اهمیت بیشتری پیدا کرد.

شرایط بنزین ایران در مقایسه با استاندارد جهانی

بهمن‌ماه ۱۳۹۹، رئیس سازمان ملی استاندارد ایران با ارسال گزارش‌های جداگانه به رئیس‌جمهوری و وزیر نفت، عملکرد وزارت نفت در خصوص بهبود و افزایش کیفیت بنزین نسبت به سال‌های گذشته را تأیید کرد. نیره پیروز بخت رئیس وقت سازمان استاندارد، با ارسال این گزارش به تشریح وضعیت بنزین تولیدشده در پالایشگاه‌های کشور پرداخت و ضمن اشاره به بررسی بنزین تولیدی در سال‌های ۹۳ تا ۹۹، از رعایت پارامترهای محیط زیستی و مجاز برشمردن میزان هیدروکربن‌ها و اجزای تشکیل‌دهنده این سوخت خبر داد.

به اذعان پیروزبخت، کیفیت بنزین تولیدشده در سال ۹۸ روند صعودی را طی کرده است و همه پارامترهای آلاینده آن شامل گوگرد، بنزن، آروماتیک و الفین در سطح مجاز و استاندارد و قرار دارند.

وحید مرندی‌مقدم معاون نظارت بر استاندارد سازمان ملی استاندارد ایران با بیان اینکه بنزین تولیدی کشور مطابق استاندارد آلایندگی یورو ۴ است به خبرنگاران گفت:

پیش‌نویس استاندارد یورو ۵ تهیه و تدوین شده است. جلوگیری از واردات بنزین و گازوئیل غیراستاندارد بر عهده وزارت نفت قرار دارد. آزمایش بنزینی که سازمان استاندارد از پمپ بنزین‌ها داشته است استاندارد بودن بنزین توزیعی در سطح تهران را تأیید کرده اما این ارزیابی به‌طور دوره‌ای و تصادفی از بین پمپ بنزین‌ها انجام و تعمیم داده می‌شود. میزان تفاوت آلاینده‌ها در کیفیت‌های بالاتر بنزین کمتر است،  آلاینده‌ها در بنزین مانند بنزن، گوگرد، الفین‌ها، سرب و... در تمام دنیا از نظر نوع به‌طور یکسان وجود دارد و تنها تفاوت آن در اندازه این آلاینده‌ها است، از این نظر ایده‌آل ما رسیدن به کیفیت بنزین یورو ۶ است، البته باید در نظر داشت میزان تفاوت آلاینده‌ها در بنزین یورو ۶ و یورو ۴ که امروز در کشور وجود دارد بسیار کمتر از تفاوت آلاینده‌ها در بنزین یورو ۴ نسبت به یورو‌ ۲ است. به عبارت دیگر، هرچه یورو بنزین بالاتر باشد اختلاف عدد آلایندگی با یورو پایین‌تر کمتر می‌شود. امروز با راه‌اندازی پالایشگاه ستاره خلیج فارس، واردات بنزین نداریم و بنزین تولیدی مطابق استاندارد آلایندگی یورو ۴ است. ایران با بهره‌برداری از پالایشگاه ستاره خلیج فارس و همچنین اجرای طرح‌های بهبود کیفیت در سایر پالایشگاه‌ها، استاندارد بنزین تولیدی خود را بالا برده و در شاخص‌های مختلف موفق بوده است. تا آنجا که میزان گوگرد در بنزین که در سال ۹۷ حدود ۴۲٫۷ پی‌پی‌ام بوده در سال ۹۸ به ۳۵٫۵ پی‌پی‌ام رسیده است. میزان آروماتیک موجود در بنزین توزیعی در کشور نیز از ۲۴٫۷ درصد در سال ۹۷ به ۱۷٫۵ درصد در سال ۹۸ رسید که در مجموع نشان‌دهنده بهبود کیفیت بنزین تولیدی در کشور است.

اهمیت سرب‌ بنزین برای محیط زیست جهان

روز گذشته سازمان ملل متحد اعلام کرد الجزایر به‌عنوان تنها کشور استفاده‌کننده از بنزین سرب‌دار، با این سوخت خداحافظی کرده است تا سرانجام، رؤیای بنزین بدون سرب در تمام جهان محقق شود. برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد (United Nations Environment Program :UNEP)، از ۱۹ سال پیش برای حذف سرب از بنزین کشورهای مختلف دنیا برنامه‌ریزی و دنبال شد. این نهاد ادعا می‌کند، بنزین بدون سرب در سراسر جهان، سالیانه ۲٫۴۴ تریلیون دلار صرفه‌جویی برای امور مرتبط با درمان و سلامت فراهم می‌کند. همچنین، از مرگ ۱٫۲ میلیون نفر در دنیا جلوگیری خواهد کرد.

در سال ۱۹۲۱، تحقیقی که توسط مهندسان خودروسازی جنرال موتورز انجام شده بود نشان داد، اضافه کردن ترکیبات دارای سرب به بنزین، عملکرد پیشرانه را از نظر قدرت و گشتاور، بهبود می‌دهد. امروزه با پیشرفت علوم مختلف، ثابت شده است که افزودنی‌های مجاز مثل اتانول، بدون افزایش آلایندگی سوخت، راندمان بالاتر را فراهم می‌کنند.

با توجه به قیمت ارزان سرب و ترکیبات مرتبط با آن، تولیدکنندگان بنزین و روغن، اقدام به انتشار آمار متناقض در مورد سوخت‌های سرب‌دار کردند. به ادعای آن‌ها، سرب موجود در سوخت، تأثیر چندانی بر محیط زیست و دستگاه تنفس انسان نداشت؛ درحالی‌که طی سال‌های بعد، تحقیقات علمی ثابت کرد که سرب منجر به مشکلات عصبی، افزایش جنایات خشونت‌آمیز و کاهش ضریب هوشی (iQ) شده است. همچنین، ابتلا به انواعی از بیماری‌های قبلی و سرطان هم نتیجه‌ی استفاده از سرب در بنزین عنوان شد. دیگر نکته‌ی مهم اینکه، سرب موجود در هوا می‌تواند به آلودگی خاک، آب و فراورده‌های کشاورزی منجر شود.

آمریکا به‌عنوان اولین کشور اقدام‌کننده برای حذف سرب بنزین، برنامه‌های خود را از سال ۱۹۷۳ آغاز کرد. با این هدف، خودروسازان اقدام به تولید پیشرانه‌های مدرن، هماهنگ با بنزین بدون سرب کردند. فرایند حذف سرب از بنزین در آمریکا تا سال ۱۹۹۶ طول کشید. امروزه، بسیاری از خودروهای مدرن، در صورت استفاده از سوخت سرب‌دار، دچار مشکل و خرابی می‌شوند.

هزینه تولید و قیمت فروش بنزین بدون سرب در مقایسه با نوع سرب‌دار، بیشتر است. به همین دلیل، کشورهای در حال‌ توسعه برای حذف سرب از سوخت، مقاومت کردند. سازمان ملل متحد از سال ۲۰۰۲ با اجرای برنامه‌ی ویژه‌ی محیط زیست (UNEP)، تلاش جهانی برای حذف سرب از بنزین را آغاز کرد.

حالا یک قرن پس از ساخت بنزین سرب‌دار و گذشت ۵۰ سال از کشف مضرات آن، الجزایر، آخرین کشور مصرف‌کننده‌ی بنزین سرب‌دار محسوب می‌شود. پیش‌ از این، عراق، یمن، میانمار، کره شمالی و افغانستان نیز  موفق به حذف این نوع سوخت شده بودند. چین و هند، به‌عنوان بزرگ‌ترین عرضه‌کنندگان بنزین سرب‌دار، از سال ۲۰۰۰ بنزین بدون سرب مصرف می‌کنند.

برنامه سازمان ملل پس از موفقیت در حذف سرب بنزین

تلاش مجامع بین‌المللی برای بهبود شرایط محیط زیست، ادامه دارد. حالا UNEP به موضوع پیشرانه‌های مدرن، آلایندگی و استاندارد خودروهای امروزی نیز توجه نشان داده است. ساخت مدل‌های جدید با آلایندگی کمتر، توسعه خودروهای برقی و همچنین بهبود کیفیت گازوئیل (دیزل) اهداف مهم UNEP برای آینده هستند.

نواحی متمول در اروپا و آمریکا و غرب آسیا، از چند دهه قبل اقداماتی مثل حذف سرب از بنزین را برای کاهش آلودگی محیط زیست انجام دادند؛ اما کشورهای در حال‌ توسعه به دلیل شرایط نامساعد اقتصادی، بسیار کندتر از دیگران، تغییر می‌کنند. این شرایط، مانعی مهم در برابر فرایند بهبود گرمایش زمین و مبارزه با تغییرات اقلیمی سراسر دنیا است؛ چراکه بخش بزرگی از سیاره ما را کشورهای در حال‌ توسعه تشکیل می‌دهند.