باغ‌ های ایرانی ؛ شاهکار هنر و معماری

باغ‌های ایرانی از قدیمی‌ترین و بهترین باغ‌های جهان محسوب می‌شوند. این باغ‌ها با معماری اصیل و زیبای خود، مکانی دلنشین و مفرح برای گذران اوقاتی خاطره‌انگیز هستند. باغ‌های ایرانی از بهترین و زیباترین باغ‌های جهان به شمار می‌روند. این باغ‌های باصفا و سرسبز در مناطق مختلف کشور و به‌ویژه در شهرهای کویری، در دوره‌های مختلف احداث شده‌اند. باغ ایرانی پاسارگاد در شیراز، قدیمی‌ترین باغ ایرانی و الگوی باغ‌های ایرانی محسوب می‌شود. این باغ به‌همراه هشت باغ دیگر از جمله باغ شاهزاده ماهان و دولت آباد یزد در سال ۲۰۱۱ میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌اند. نام و آوازه باغ‌های ایرانی خارج از ایران نیز شنیده می‌شود و نمونه‌های عالی از این باغ‌ها در کشورهای دیگر نیز به‌چشم می‌خورد. باغ شالیمار در پاکستان و باغ‌های تاج محل و آرامگاه همایون، سه باغ ایرانی هستند که به ثبت جهانی رسیده‌اند. در این مقاله قصد داریم به معرفی باغ‌‌های ایرانی و ۹ باغ ایرانی ثبت شده در یونسکو بپردازیم. علاوه بر این، شما را با باغ‌های معروف ایرانی که در خارج از کشور قرار دارند، آشنا خواهیم کرد.

باغ ایرانی چیست؟

_{منبع عکس: باشگاه خبرنگاران جوان (عکاس: مهلا جنابی)}

باغ ایرانی، آیینه تمام نمای پیوند طبیعت، هنر و فرهنگ ایرانی است که قدمت آن حداقل به دوره هخامنشی می‌رسد. پردیس پاسارگاد شیراز قدیمی‌ترین باغ ایرانی شناخته می‌شود که الگوی باغ‌های ایرانی بعد از خود بوده است. بیشتر باغ‌های ایرانی، بعد از اسلام ساخته شده‌اند و نکته جالب آنکه در مناطق کویری و خشک چون کاشان و کرمان، نمونه‌های تمام عیار باغ ایرانی همچون باغ فین و شاهزاده ماهان شکل گرفته‌اند. این امر نشان‌دهنده برخورداری سازندگان آن‌ها از دانش کافی در زمینه گیاه‌شناسی، آب‌وهوا و مهندسی آب‌رسانی در طبیعت بودند.

چهارباغ، کاربرد شبکه‌های شطرنجی، کوشک میانی طرح اصلی باغ ایرانی را از زمان هخامنشی تا به امروزه تشکیل‌ می‌دهند. قرار گرفتن در مسیر جریان آب، محصور شدن با دیوارهای بلند، داشتن کوشک یا عمارت و استخر آب از ویژگی‌های اصلی باغ ایرانی است. باغ‌های ایرانی با تاریخ پیدایش قنات پیوند دارند و بیشتر آن‌ها در مسیر خروجی قنات‌ها شکل گرفته‌اند.

از میان باغ‌های ایرانی، ۹ باغ از هفت استان در سال ۲۰۱۱ میلادی در فهرست میراث جهانی سازمان یونسکو به ثبت رسید. باغ‌های پاسارگاد و ارم در شیراز، چهل ستون اصفهان، باغ فین کاشان، باغ عباس آباد بهشهر در استان مازندران، باغ شازده کرمان، باغ دولت‌آباد و پهلوان‌پور در یزد و باغ اکبریه بیرجند در خراسان جنوبی، باغ‌های جهانی ایران هستند. علاوه بر آن، در خارج از کشور نیز باغ‌های ایرانی متعددی وجود دارد که از این میان سه باغ تاج محل و آرامگاه همایون در هند و باغ شالیمار در لاهور پاکستان به ثبت جهانی رسیدند.

باغ‌های ایرانی ثبت شده در یونسکو

باغ پاسارگارد شیراز

_{منبع عکس: سایت مجموعه میراث جهانی پاسارگاد}

باغ پاسارگارد یا پردیس پاسارگاد شیراز، مادر باغ‌های ایرانی محسوب می‌شود که قدمت آن به عصر باشکوه هخامنشی برمی‌گردد. این باغ الگوی باغ‌های دوره‌های بعدی از جمله باغ‌های صفوی و حتی باغ‌های شاهی هند است.

مجموعه باغ شاهی پاسارگاد شامل سه بخش آبراهه‌های باغ شاهی، کوشک‌ها و پل است. سراسر باغ مملو از درختان و گیاهان مختلف با گل‌های رنگارنگ بوده است. آب مورد نياز این باغ از طریق جوی‌هایی که از رودخانه پلوار جدا می‌شدند یا از چشمه بناب تامین می‌شد. تاکنون باستان‌شناسان نزدیک به ۱,۱۰۰ متر از آب‌نماهای باغ ایرانی پاسارگاد را از دل خاک بیرون آورده‌اند. این آب‌نماها علاوه بر انتقال آب، کارکرد تزیینی داشتند و جلوه زیبایی به باغ می‌بخشیدند. در مسیر آب‌نماها، حوضچه‌های چهارگوش سنگی با اندازه یک در یک متر قرار داشت که آب به‌آرامی درون آن‌ها جاری و از گل و لای موجود در آب پالایش می‌‌شد.

باغ پاسارگاد چندین کوشک داشته که امروزه تنها بقایای دو کوشک معروف به کوشک های A و B در شرق و جنوب باغ باقی مانده است. این کوشک‌ها با ساختاری ساده و مشابه کاخ‌های پاسارگار در میان محوطه‌های سرسبز و چشم‌نواز قرار داشتند. پل سنگی یکی دیگر از بخش‌های باغ پاسارگاد است که بقایای آن در نزدیکی کاخ دروازه کشف شد. این پل روی آبراهه‌ای قرار داشت که از رود پلوار منشعب می‌شد. قدمت این پل احتمالا به اواخر دوران هخامنشی یا حتی بعد از آن می‌رسد.

• آدرس: شیراز، شهرستان پاسارگاد (مشاهده روی نقشه)

باغ شاهزاده ماهان

_{منبع عکس: خبرگزاری ایلنا (عکاس: کیانوش محبیان)}

شاهزاده ماهان یکی از دیگر از باغ‌های زیبای ایران است که در نزدیکی شهر کویری کرمان قرار دارد. قدمت این باغ به دوره قاجار می‌رسد که آن را محمدحسن‌خان، حاکم وقت کرمان بنا کرد و در دوره حاکم بعدی بناهایی به آن اضافه و تکمیل شد.

شاهزاده ماهان از باغ‌های تمام عیار ایرانی و یکی از بهترین باغ‌های شیب‌دار یا باغ–تخت به شمار می‌رود. در این باغ جریان آب با زیبایی تمام، به‌صورت پلکانی و در سطح‌های افقی و عمودی به نمایش گذاشته شده است. وسعت این باغ حدود ۵٫۵ هکتار است که ۴۰۷ متر طول و ۱۲۲ متر عرض دارد.

سردر ورودی، عمارت، حمام، شبکه آب‌رسانی و حوض اجزای تشکیل دهنده باغ است که در میان حصاری بلند از درختان محصور شده‌اند و همچون نگینی سرسبز در دل کویر می‌درخشد و چشم‌نوازی می‌کند. رستوران، مهمان‌سرا و غرفه‌های فروش صنایع‌دستی از امکانات باغ ماهان است.

• آدرس: ۳۵ کیلومتری کرمان و ۶ کیلومتری شهر ماهان (مشاهده روی نقشه)

باغ ارم شیراز

_{منبع عکس: خبرگزاری ایکنا (عکاس: امین فائضی)}

باغ ارم، نگین باغ‌های شیراز و یکی از ۹ باغ جهانی ایران به شمار می‌رود. قدمت باغ به دوران سلجوقی و آل اینجو می‌رسد که به دستور اتابک قراجه، حکم‌ران فارس در دوران سلطنت سنجرشاه سلجوقی ساخته شده است. در دوره زندیه، کریم خان زند در سازندگی و به‌سازی آن کوشید. این باغ در عهد قاجار به‌مدت ۷۵ سال در دست سران ایل قشقایی بود که در آن عمارتی برپا کردند. در زمان ناصرالدین شاه قاجار نیز عمارت کنونی ساخته شد.

عمارت باغ ارم شیراز دوران قاجار و به تقلید از سبک معماری زندیه ساخته شده است. این بنا سه طبقه و یک ایوان مرکزی دو طبقه دارد که در قسمت بالایی آن هلالی با نقوش کاشی‌کاری شده شامل شخصیت‌های تاریخی، ادبی و اسطوره‌ای دیده می‌شود.

باغ ارم شیراز به‌دلیل داشتن تنوع گیاهی به‌عنوان باغ گیاه‌شناسی شناخته می‌شود. گلستان رز و سرونازهای این باغ در کنار معماری چشمگیر و زیبای آن، محیطی دلنشین و باصفا را به وجود آورده است. این باغ در سال ۱۳۵۳ به ثبت ملی رسیده است و در حال حاضر زیر نظر دانشگاه شیراز اداره می‌شود.

• آدرس: شیراز، منطقه یک، خیابان ارم (مشاهده روی نقشه)

باغ چهلستون اصفهان

_{منبع عکس: خبرگزاری موج (عکاس: مجتبی جهانبخش)}

کاخ چهل ستون یا باغ موزه چهل‌ستون اصفهان نمونه‌ای از یک باغ سلطنتی و یکی از سه کاخ مهم باقی‌‌مانده از دوره صفوی است. این باغ ۶۷ هزار متر مربع مساحت دارد که از سال ۱۳۲۷ به موزه تبدیل شد و بخش‌هایی از دوره صفوی آن در معرض بازدید قرار دارد.

باغ چهلستون به دستور شاه عباس اول احداث و در وسط آن عمارتی به شكل کلاه‌ فرنگی ساخته شد که هسته اولیه کاخ محسوب می‌شود. در زمان شاه عباس دوم عمارت توسعه پیدا کرد و تالارها و ایوان‌هایی چون تالار آینه، تالار هجده ستون، دو اتاق بزرگ شمالی و جنوبی، ایوان‌های طرفین سرسرای پادشاهی، حوض بزرگ مقابل تالار با كلیه تزیینات نقاشی، آیینه‌کاری، کاشی‌کاری دیوارها و سقف‌ها افزوده شد.

ایوان اصلی کاخ چهل ‌ستون روشی نوین در معماری ایرانی به وجود آورد. این ایوان برخلاف سایر ایوان‌ها که از سه طرف محصور هستند از سه جبهه باز و از یک سمت بسته است. این ایوان ۲۰ ستون دارد که برخی وجه تسمیه این کاخ را انعکاس این ستون‌ها بر استخر زیبا و بزرگ عمارت می‌دانند و شاید دلیل دیگری بر نامیده‌ شدن عمارت به چهل‌ ستون، اهمیت عدد ۴۰ باشد که نماد کثرت محسوب می‌شود.

در کاخ چهلستون نقاشی‌های دیواری مهمی دیده می‌شود که رویدادهای تاریخی عصر صفوی را به تصویر کشیده‌اند. برخی از این نقاشی‌ها در دروه قاجار کشیده‌اند. شرح پذیرایی شاه ‌عباس اول، دوم و شاه طهماسب از امرای ترکستان و همایون هندی، جنگ شاه اسماعیل اول با ازبکان، جنگ چالدران در دوران شاه اسماعیل اول، جنگ کرنال در زمان نادر شاه افشار از جمله نقاشی‌های این کاخ هستند که آن‌ها را در تالار مرکز می‌توانید ببیند.

• آدرس: اصفهان، شرق خیابان چهارباغ پایین، جنوب خیابان سپه و غرب میدان نقش‌ جهان (مشاهده روی نقشه) 

باغ فین کاشان

_{منبع عکس: خبرگزاری تسنیم (عکاس: علی خدایی)}

باغ فین کاشان یکی از زیباترین باغ‌های ایرانی است که عروس باغ‌های ایرانی شناخته می‌شود. قدمت این باغ به عصر صفوی برمی‌گردد. بنای اولیه باغ در دوره شاه عباس اول ساخته و در دوره‌های بعدی عمارت‌هایی به آن افزوده شده است. باغ فین بیش از ۲۳ هزار متر مربع یک حیاط مرکزی دارد که به‌وسیله دیوار، بارو و برج‌های استوانه شکل محصور شده است.

شاه‌نشین، خلوت کریمخانی، کوشک، حوض‌خانه صفوی، حمام صفویه و قاجاریه، حوض جوش، شترگلوی فتحعلی شاه، جوی‌ها، بنای سردر و موزه ملی قسمت‌های مختلف باغ فین را تشکیل‌ می‌دهند. سامانه آبیاری باغ شامل قنات چشمه سلیمانیه به طول هزار و ۲۰۰ متر با ۱۹ رشته چاه قنات است که از هفت کتل و دندانه سرچشمه می‌گیرد.

باغ فین در طول زمان حوادث و اتفاقات زیادی به چشم دیده است. قتل بزرگ مرد تاریخ معاصر ایران، میزرا تقی خان امیرکبیر مهم‌ترین واقعه این باغ است. همچنین وقوع دو زلزله شدید موجب تخریب بخش‌های از آن از جمله حمام‌ها شد.

باغ فین در آذرماه سال ۱۳۱۴ با شماره ۲۳۸ در فهرست آثار ملی قرار گرفت. این باغ به‌عنوان بهترین نمونه خلق فناوری با طراحی بی‌نظیر و هندسی و از کاملترین باغ‌های ایرانی محسوب می‌شود که به‌همراه هشت باغ ایرانی دیگر در سازمان یونسکو به ثبت جهانی رسید.

• آدرس: کاشان، خیابان امیرکبیر (مشاهده روی نقشه)

باغ اکبریه بیرجند

_{منبع عکس: خبرگزاری ایسنا (عکاس: محمد رمضانی)}

باغ اکبریه یکی دیگر از باغ‌های ایرانی است که به ثبت جهانی رسیده است و قدمت آن به عصر قاجار می‌رسد. این باغ و عمارت آن مهمترین مجموعه حکومتی بیرجند به شمار می‌رفته و مقر حکومت چند تن از امرای خاندان علم از جمله امیر علم خان حشمت الملک، محمد ابراهیم خان شوکت الملک و اسدالله علم بوده است.

باغ زیبای اکبریه ۴۵ هزار متر مربع مساحت دارد. عمارت، سردر ورودی، محوطه باغ، مسجد، استخر و حصار انبار، بارانداز یا اصطبل اجزای کلی این مجموعه را تشکیل می‌دهند. عمارت در ضلع جنوبی قرار گرفته که با سه بخش مجزا، در دو طبقه و در دوره‌های زمانی متفاوت ساخته شده است. جبهه شرقی قدیمیترین قسمت عمارت محسوب می‌شود که در زمان امیر علم خان حشمت الملک بنا شده است.

بخش مرکزی شاخص‌ترین بخش مجموعه به شمار می‌رود. دالان‌های ارتباطی، اتاق‌ها، شاه‌نشین، هشتی‌ها، حوض‌خانه، گنبدخانه یا کلاه فرنگی و اتاق آیینه، بخش‌های مختلف این قسمت را تشکیل‌می‌دهند. بخش غربی که قدمت آن به دوره پهلوی برمی‌گردد، شامل پلکان ورودی، پیش صحن، اتاق‌ها، یک راهروی ارتباطی در طبقه بالا و تعدادی اتاق با کاربری انبار و گاراژ در طبقه پایین است.

باغ اکبریه تا سال ۱۳۵۵ هجری شمسی در مالکیت خاندان علم بود و سپس از سوی اسدالله علم جهت احداث موزه، وقف آستان قدس رضوی شد. از سال ۱۳۷۲ مرمت این مجموعه برای تبدیل شدن به موزه آغاز به کار کرد و در حال حاضر نیز در اختیار اداره کل میراث فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری خراسان جنوبی قرار دارد. این باغ در ۲۰ خردادماه سال ۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌ است.

• آدرس: استان خراسان جنوبی، بیرجند، انتهای خیابان معلم (مشاهده روی نقشه)

باغ دولت آباد یزد

باغ دولت ‌آباد یزد در دوره زندیه، در سال ۱۱۶۰ هجری قمری و به دستور محمدتقی خان مشهور به خان بزرگ، سرسلسله خاندان خوانین یزد ایجاد شده است. وی ابتدا قناتی با نام دولت آباد ایجاد کرد و سپس از آب آن قنات، باغ دولت آباد را به وجود آورد.

باغ دولت آباد یزد ۴٫۶ هکتار وسعت دارد. بادگیر باغ با ارتفاع ۳۳٫۸ متر، بلندترین بادگیر ایران و جهان محسوب می‌شود. عمارت سردر، بناهای این باغ شامل عمارت بهشت‌ آیین، تالار آیینه، عمارت تهرانی، عمارت هشتی یا عمارت بادگیر، عمارت سردر شمالی (مربوط به باغ بهشت‌ آیین)، تالار طنبی، برج دیده‌بانی، آب‌انبار شترخانه و غلام‌خانه است.

باغ دولت آباد توسط قنات تاریخی دولت‌ آباد آبیاری می‌شود. این قنات ۲۰۰ ساله از مهم‌ترین و طولانی‌ترین قنات‌های شهر یزد است که از ارتفاعات مهریز سرچشمه می‌گیرد و پس از آبیاری بخشی از اراضی مهریز و به کار انداختن چند آسیاب آبی، به یزد و این باغ می‌رسد. سپس در اراضی اطراف باغ جاری می‌شود و زمین‌های کشاورزی را سیراب می‌کند.

• آدرس: یزد، بلوار دولت باد، خیابان شهید رجایی، کوچه حسینیه یا فردوسی (مشاهده روی نقشه)

باغ پهلوان پور یزد

_{منبع عکس: خبرگزاری ایسنا (عکاس: بهارک روشنبخش)}

شهرستان مهریز به‌دلیل داشتن باغ‌های متعدد همچون باغ جهانی پهلوان پور، به باغ شهر یزد شناخته می‌شود. این باغ متعلق به علی پهلوان پور، تاجر و پهلوان مهریزی است که در اواخر دوره قاجار در محله مزویز آباد احداث شد.

باغ پهلوان پور پنج هکتار وسعت دارد. سبک معماری این باغ ترکیبی از معماری کوشکی و حیاط مرکزی است. شربت‌خانه یا عمارت، مجموعه ورودی، ساختمان زمستان‌خانه در بخش غربی، برج گلین در جنوب شرقی، اصطبل، انبار و کارگاه‌های قالی‌بافی و ریسندگی در بخش جنوبی است. از میان باغ نیز قنات دائمی و جهانی حسن‌ آباد مشیر عبور و آن را سیراب می‌کند.

عمارت باغ پهلوان پور دو طبقه و نیم طبقه دارد و از تالار، حوض‌خانه و گوشواره‌ها تشکیل شده است. بنای زمستان‌خانه باغ متعلق به دوره پهلوی اول و شامل اتاق‌های نشیمن، پستو، طنزی و مطبخ است.

• آدرس: مهریز، خیابان مطهری (مشاهده روی نقشه)

باغ عباس آباد بهشهر

_{منبع عکس: سایت میراث فرهنگی استان مازندران}

باغ عباس آباد بهشهر، مهم‌ترین باغ غیرکویری ایران محسوب می‌شود که در دامنه جنگلی کوه‌های البرز واقع قرار دارد. این باغ از طبیعتی بکر و چشم‌اندازهای زیبا برخوردار است که حدود سال ۱۰۲۱ هجری قمری به دستور شاه عباس اول صفوی به‌منظور تفرجگاه و خلوگاه سلطنتی ساخته شد.

بعد از دوره صفوی باغ عباس به دست فراموشی سپرده و در دل جنگل‌های انبوه مدفون شد. با تلاش باستان‌شناسان بخشی از محوطه و آثار این باغ در طی کاوش‌های باستان‌شناختی از دل خاک بیرون کشیده شد. این مجموعه شامل باغ پلکانی، حمام، برج‌های آجری فشار شکن آب، جاده‌های سنگ‌فرش، آسیاب، محوطه گلباغ (محل توزیع آب)، سد و مخزن آن و عمارت میانی دریاچه است.

• آدرس: ۹ کیلومتری جنوب شرقی شهر بهشهر (مشاهده روی نقشه)

باغ‌های ایرانی ثبت شده در یونسکو در خارج از ایران

تاج محل هند

_{منبع عکس: خبرگزاری برنا (عکاس: الهام حسینی)}

تاج محل یكی از كامل‌ترین و عالی‌ترین آثار معماری هند محسوب می‌شود که به دستور شاه جهان، پنجمین امپراتور گورکانی هند به یاد همسر ایرانیش، ارجمند بانو بیگم مشهور به «ممتاز محل» ساخته شد و به‌عنوان نماد عشق و وفا شناخته می‌شود.

تاج محل ترکیبی از معماری ایرانی، هندی و اسلامی ‌است و در ساخت آن ۲۰ هزار هنرمند و معمار از ایران، شبه قاره هند، آسیای میانه و آناتولی شرکت داشته‌اند. ساخت تاج محل درسال ۱۶۳۲ میلادی شروع شد و در سال ۱۶۴۷ میلادی به پایان رسید. احمد لاهوری و برادرش استاد حمید لاهوری سرمعماران ایرانی سازنده تاج محل بوده‌اند. در برخی منابع نیز از عیسی خان شیرازی و امانت خان شیرازی طغرانویس نامبرده شده که خوش‌نویسی کتیبه‌های در و دیوارهای تاج محل به امانت خان واگذار شده بوده است.

تاج محل در سال ۱۹۸۳ در فهرست میراث جهانی قرار گرفت و در نظر سنجی بزرگ جهانی در سال ۲۰۰۷ میلادی، این بنا به‌عنوان یکی از عجایب هفت‌گانه جهان در دوران حاضر شناخته شد. اینا بنا همچنین در سال ۲۰۱۶ در فهرست برترین جاذبه‌های گردشگری آسیا قرار گرفت.

• آدرس: هندوستان، ۲۰۰ کیلومتری جنوب دهلی نو، شهر اگرا (مشاهده روی نقشه)

آرامگاه همایون

_{منبع عکس: خبرگزاری ایرنا (عکاس: یوسف علی تقوی)}

آرامگاه همایون یا همایون تمب از شاهکارهای معماری ایرانی در هند به شمار می‌رود. این آرمگاه متعلق به یکی از پادشاهان سلسله مغول هندوستان است که بین سال‌های ۱۵۳۱ تا ۱۵۴۱ میلادی بر هند، پاکستان و بخش‌هایی از افغانستان امروزی حکومت می‌کرد. همسر همایون شاه این آرامگاه را در سال ۱۵۶۹ برای وی بنا کرد و در ساخت آن معماران ایرانی حضور داشتند.

میراک میرزا غیاث معمار ایرانی به دستور حمیده بانو بیگم در سال ۱۵۶۵ ساخت آرامگاه همایون را آغاز کرد و بعد از مرگ وی پسرش، سید محمد ابن میراک میرزا غیاث در سال ۱۵۷۲ آن را به پایان رساند. مقبره همایون ۱۲ هزار متر مربع مساحت و ۴۷ متر ارتفاع دارد.  اولین نمونه باغ-آرامگاه در شبه قاره هند محسوب می‌شود که در سال ۱۹۹۳ میلادی به ثبت جهانی رسید. این باغ الهام‌بخش تعمیر و مرمت باغ تاج محل بوده است.

• آدرس: هندوستان، شرق دهلی نو (مشاهده روی نقشه)

باغ شالیمار

_{منبع عکس: خبرگزاری ایرنا}

باغ شالیمار یکی دیگر از باغ‌های ایرانی است که در در شهر لاهور، مركز ايالت پنجاب پاكستان قرار دارد. این باغ به دستور شاه جهان، امپراتور گورکانی در طول‌ سال‌های ۱۶۳۷ تا ۱۶۴۱ میلادی ساخته شد. معمار این باغ ملا علاءالملک تونی، از معماران مشهور ایرانی قرن ۱۱ هجری بود.

باغ شالیمار بر پایه طرح چهارباغ ایرانی ساخته شد. این باغ به‌صورت یک متوازی‌ الاضلاع طویل است که دیوارهای بلند آجری منبت‌کاری‌ شده آن را احاطه کرده است. باغ ۱۶ هکتار مساحت، ۶۵۸ متر طول و ۲۵۸ متر عرض دارد.

باغ شالیمار از جنوب به شمال در سه تراس ساخته شده، ارتفاع و فاصله هر يک از تراس‌ها از يكديگر چهار تا پنج متر است و هرکدام نام جداگانه دارند. اولين تراس در قسمت فوقانی فرح‌بخش، دومين تراس در قسمت ميانی فيض بخش و سوم تراس در قسمت پايينی حيات بخش ناميده می‌شود. باغ شالیمار نیز به مانند باغ‌های ايرانی حوض سنگ‌فرش شده و ۴۱۰ فواره دارد که آب آن‌ها از کانالی که در بیرون باغ احداث شده است، تأمین می‌شوند.

باغ شالیمار بعد از سلسله گوركانيان هند در اختيار سیك‌ها و حاكمان انگليس قرار گرفت. از ۱۵۰ سال گذشته تاکنون نیز به‌صورت یک مرکز تفریحی درآمده است. این باغ در سال ۱۹۸۱ میلادی به شماره ۱۷۱ به‌همراه قلعه لاهور در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

• آدرس: پاکستان، لاهور، شهرک شالیمار (مشاهده روی نقشه)

باغ بابر افغانستان

باغ بابر یکی از جاذبه‌های تاریخی کابل افغانستان است که در اوایل قرن ۱۶ میلادی توسط ظهیرالدین محمد بابر پادشاه مغول ساخته و بر اساس وصیت وی جسدش پس از مرگ در این مکان مدفون شد. باغ بابر به سبک باغ‌های ایرانی ایجاد شده است و به باغ‌های مشهور کشمیر، باغ‌های تاریخی کرمان و باغ فین کاشان شباهت دارد.

باغ بابر در دوره‌های بعدی مورد توجه قرار گرفت به‌گونه‌ای که جهانگیر شاه دیوار اطراف باغ و شاه جهان نیز مسجد مرمرین را در کنار قبر بابر پادشاه بنا کردند. در جنگ‌های داخلی افغانستان نیز صدمات زیادی به این باغ وارد و به پایگاه نظامی تبدیل شد. در سال ۲۰۰۲ میلادی شبکه توسعه آقاخان آن را بازسازی و مرمت کرد.

• آدرس: افغانستان، کابل، خیابان چهل‌ستون (مشاهده روی نقشه)

سایر باغ‌های ایرانی

باغ عفیف آباد شیراز

_{منبع عکس: خبرگزاری میراث آریا}

باغ گلشن یا عفیف آباد شیراز یکی از باغ‌های تاریخی شیراز به شمار می‌رود که نمونه کاملی از هنر گل‌کاری ایرانی محسوب می‌شود. این باغ از دوره صفوی به یادگار مانده در سال ۱۲۸۴ هجری قمری در یکی از محله‌های اعیان نشین شیراز ساخته شده است.

در دوره قاجار، باغ گلشن را میرزا علی محمدخان قوام الملک دوم خریداری کرد و نوسازی و تعمیراتی در آن انجام داد؛ به‌گونه‌ای که دو قنات برای آبیاری باغ تامین و اختصاص داده شد. در اواخر دوران قاجار نیز این باغ به عفیفه خانم، خواهر زاده بانی باغ می‌رسد و به همین دلیل عفیف آباد نام دارد.

وارثان باغ عفیف آباد در دوره پهلوی آن را به فرح پهلوی هدیه می‌دهند و در سال ۱۳۴۰ ارتش در مزایده این باغ را خریداری می‌کند. از سال ۱۳۷۰ باغ گلشن به موزه نظامی شماره دو کشور تبدیل ‌شده است و یکی از بزرگ‌ترین موزه‌های سلاح خاورمیانه محسوب می‌شود.

• آدرس: شیراز، جنوب خیابان قصردشت، انتهای خیابان عفیف آباد (مشاهده روی نقشه)

باغ جهان نمای شیراز

_{منبع عکس: باشگاه خبرنگاران جوان (عکاس: الهه پور حسین)}

باغ جهان نما از جمله باغ‌های شیراز است که قدمت آن به دوران حکومت‌های آل مظفر و آل اینجو می‌رسد. این باغ تا دوران صفویه از آبادانی برخودار بوده است تا اینکه پس از پس از پایان حکومت افشاریان و تا زمان تشکیل حکومت زندیه بر اثر کشمکش‌های داخلی صدمات زیادی دید. در دوره زندیه به دستور کریم‌خان مرمت و عمارتی هشت ضلعی در آن ایجاد شد. در عهد قاجار نیز این باغ یکی از باغ‌های آباد و پرشکوه شیراز به شمار می‌رفت و محلی برای پذیرایی میهمانان حکومتی بود.

باغ جهان نما ۴۰ هزار متر مربع وسعت دارد. این باغ دارای چهار در بزرگ است که سه تای آن روی محورهای اصلی قرار دارند و دسترسی به کوشک میانی باغ را فراهم می‌کنند. در باغ دو خیابان طویل با جهت شمالی-جنوبی و شرقی-غربی ساخته شده است که اطراف آن را درختان کاج و سرو کاشته‌اند.

عمارت باغ هشت ضلعی با نمای آجری همانند عمارت کلاه فرنگی باغ نظر (موزه پارس) ساخته شده است. این عمارت چهار شاه‌نشین در چهار گوشه با اتاق‌های دو طبقه دارد. شاه‌نشین اصلی دارای سقفی مرتفع با مقرنس‌کاری ساده گچی و حوضی هشت گوشه از سنگ مرمر است.

باغ جهان نما در سال ۱۳۸۱ به‌منظور ایجاد باغ موزه ادبیات ایران در اختیار شهرداری شیراز قرار گرفت. این باغ در ۱۳۵۱ با شماره ۹۲۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

• آدرس: شیراز، ضلع شمالی چهار راه حافظیه، ضلع شرقی خیابان حافظ (مشاهده روی نقشه)

باغ نارنجستان شیراز

_{منبع عکس: باشگاه خبرنگاران جوان (عکاس: الهه پور حسین)}

باغ نارنجستان یکی از باغ‌های زیبای ایرانی است که در محله بالاکفت شیراز قرار دارد. قدمت این باغ که با نام‌های باغ قوام، باغ موزه نارنجستان و باغ قوام الملک شناخته می‌شود به دوره قاجار می‌رسد. این باغ به دستور علی‌محمدخان قوام، بین سال‌های ۱۲۵۷ تا ۱۲۶۷ خورشیدی مقارن با حکومت ناصرالدین‌ شاه قاجار احداث شد.

باغ نارنجستان ۳,۴۰۰ متر مربع وسعت دارد و مکانی برای انجام امور سیاسی، نظامی و دیدار با سفرای خارجی بود. حمام گچینه، حسینیه قوام، مکتب‌خانه قوام (خانه عراقی‌ها)، اندرونی قوام (منزل زینت‌الملوک)، دیوان‌خانه قوام (نارنجستان) و حمام اختصاصی از جمله بناهای این مجموعه هستند. در سال‌های اخیر زیرزمین ضلع شمالی تعمیرات اساسی شده و به‌عنوان موزه مورد استفاده قرار گرفته است.

در باغ قوام هفت هنر معماری ایرانی همچون گچ‌بری، نقاشی سنتی، آینه‌کاری، آجرکاری، حجاری، معرق‌کاری و منبت‌کاری به زیبایی تمام به کار رفته که در کنار درختان نارنج، نخل و گل‌کاری‌های رنگارنگ جلوه تماشایی به آن بخشیده است. این باغ در ۱۳۵۳ جزو میراث ملی کشور قرار گرفت.

• آدرس: شیراز، انتهای خیابان لطفعلی خان زند (مشاهده روی نقشه)

باغ دلگشا شیراز

دلگشا نام دیگر از باغ‌های سرسبز و زیبای شهر شعر و ادب ایران است که در نزدیکی آرامگاه سعدی قرار دارد. گفته می‌شود قدمت باغ به زمان ساسانیان می‌رسد و در دوره سلجوقیان و آل اینجو از آبادانی و سرسبزی برخوردار بوده است. تیمور گورکانی پس از دیدن آن باغی بزرگ به همین شیوه به نام دلگشا در سمرقند احداث کرد. در دوره‌های بعدی نیز این باغ همچنان مورد استفاده بود و در دوره زندیه مرمت و در عهد قاجار نیز بناهایی در آن ساخته شد.

باغ دلشگای شیراز ۷٫۵ هکتار وسعت دارد و عمارت آن اولین کلاه فرنگی ثبت شده در ایران محسوب می‌شود. این عمارت متشکل از سه طبقه، ایوانی با دو ستون، یک تالار با چهار شاه‌نشین است. آیینه‌کاری‌، نقاشی‌هایی از رنگ روغن با سقف‌هایی از چوب و گچ‌بری‌هایی گیاهی از تزیینات به کار رفته در این ساختمان است. در اطراف سقف ایوان نیز اشعاری از شوریده به خط نستعلیق دیده می‌شود.

در حال حاضر عمارت باغ دلگشا به موزه‌ای از اشیای تاریخی و رادیوهای قدیمی تبدیل شده است و در آن آثاری از دوره‌های مختلف همچون ۵۰ دستگاه رادیو، قرآن سلجوقی نگارش شده روی پوست آهو، انواع مسکوکات، تمبر، کبریت و نقشه‌های ایران در معرض دید قرار دارد.

• آدرس: شیراز، ضلع غربی بلوار بوستان، در نزدیکی آرامگاه سعدی (مشاهده روی نقشه)

باغ گلشن طبس

_{منبع عکس: نامشخص}

گلشن باغی تاریخی و سرسبز در قلب شهر کویری طبس است. قدمت این باغ به دوره افشاریه و زندیه برمی‌گرد که توسط میرحسن خان، سومین حاکم سلسله خوانین احداث شده است. باغ گلشن در سال ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی قرار گرفت.

باغ گلشن به‌صورت شطرنجی طراحی و کشت شده است. در این‌باغ گونه‌های مختلف گیاهی و سازگار با اقلیم‌های متفاوت آب‌وهوایی به چشم می‌خورد به‌گونه‌ای که درختان چنار که خاص مناطق سردسیری است در کنار در ختان نخل رشد کرده‌اند. از ویژگی‌های این باغ که در تاج محل هند نیز مشاهده می‌شود مربع بودن آن است؛ یعنی طول و عرض باغ با هم برابر هستند و خیابان‌های موازی، طول و عرض این باغ را به هم متصل می‌کنند. علاوه بر آن این باغ یکی از جمله باغ‌های ایرانی به شمار می‌رود که آب دائمی در آن جریان دارد.

سردر و دیوارهای تاریخی در اثر زلزله‌ سال ۱۳۵۷ از بین رفته‌اند. در وسط باغ عمارت دو طبقه به‌همراه زیرزمین قرار دارد. باغ دارای دو خیابان اصلی متقاطع است که محوطه باغ را به چهار مربع بزرگ تقسیم می‌کند که هر یک از آن‌ها به کرت‌های کوچک تقسیم شده‌اند.

• آدرس: استان خراسان جنوبی، شهرستان طبس، انتهای شرقی خیابان گلشن طبس (مشاهده روی نقشه)

باغ کلات نادری

_{منبع عکس: خبرگزاری تسنیم (عکاس: نیما نجف‌زاده)}

کلات نادری مهم‌ترین یادگار نادرشاه افشار و یکی از پربازدیدترین جاذبه‌های خراسان رضوی به شمار می‌رود. این باغ و کاخ آن به دستور نادرشاه و به دست معماران اسیر هندی به‌منظور اقامت، خزانه جواهرات و غنایم روی بنایی از دوره ایلخانی ساخته شد. با مرگ نادر ساخت آن نیمه‌کاره ماند و بعدها در قرن ۱۳ هجری قمری و در زمان آل جلایر با تغییراتی در آن انجام شد و به‌صورت کاخ مورد استفاده قرار گرفت.

کاخ خورشید بنایی سه طبقه با ۶۵ برش سنگی است که در گذشته ۲۵ متر ارتفاع داشت و اکنون به‌دلیل خرابی طبقه سوم به ۲۰ متر می‌رسد. نمای بیرونی آن بر اساس شیوه معماری دوران صفوی و نمای درونی با الهام از معماری دوران تیموری ایجاد شده است. علاوه بر این نمای درونی به آرامگاه امیر تیمور در سمرقند شباهت دارد.

طبقه اول کاخ هشت ضلعی خورشید روی چهار ردیف پلکان به‌شکل هرم قرار دارد. ورودی‌های کاخ، در اضلاع هشتگانه کار شده‌اند که به سالن اصلی کاخ منتهی می‌شود. این کاخ ۱۲ اتاق دارد و در آن تزییناتی چون نقاشی، گچ‌بری طلاکاری‌ دیده می‌شود. وجود نقش‌های پرندگان مانند طوطی و میوه‌هایی مانند موز و آناناس حضور معماران هندی را در ساخت این بنا نشان می‌دهد. در میان این بنا برج استوانه‌ای مانند با دو طبقه قرار دارد که محل اقامت شاه و خانواده‌اش بوده‌ است.

در طبقه سوم کاخ خورشید گنبد استوانه‌ای بزرگی دیده می‌شود كه از ۶۶ نيم ستون سنگی معروف به خیاری تشكيل شده است. از كنار اين گنبد مدور می‌توان چشم‌اندازی از شهر را تماشا کرد. زیرزمین بنا نیز به محل خزانه‌های نادر و احتمالا زندان‌هایی موقتی یا محل دفن اختصاص داشته است.

از باغ نادری به‌جز یک ردیف چنار کهنسال در باغچه غربی و در کوچه غربی که جزو عرصه باغ بوده، چیز دیگری باقی نمانده است و بعدها ۲۲۰ عدد درخت چنار کاشته شده است که اکنون باغ با این درختان شکل گرفته است.

• آدرس: ۱۵۰ کیلومتری مشهد، کلات نادری (مشاهده روی نقشه)

باغ سلیمانیه تهران

باغ سلیمانیه یا وثوق الدوله یکی از باغ‌های تاریخی ایران به شمار می‌رود که در منطقه ۱۴ پایتخت قرار دارد. ۱۵۰ سال از عمر باغ می‌گذرد که در دوره قاجار و به دستور حسن خان وثوق‌‌الدوله بنا شده و ویلای تابستانی وی بوده است. این باغ از سال ۱۳۹۹ توسط شهرداری تهران در معرض بازدید قرار گرفته است.

باغ سلیمانیه دو هکتار مساحت دارد و به‌دلیل داشتن درختان انار به باغ اناری شناخته می‌شود. این باغ همچنین لوکیشن سریال پر مخاطب شهرزاد بوده است. در انتهای باغ سلیمانیه عمارتی دو طبقه و آجرکاری شده قرار دارد. آینه‌کاری، نقاشی‌های گل و مرغ و مقرنس‌کاری دیوار‌ها و سقف از تزیینات معماری به کاررفته در این بنا هستند. اتاق‌ها نیز دارای ارسی است که با تزیینات چوبی ظریف و شیشه‌های رنگی مزین شده‌اند.

• آدرس: تهران، خیابان نبرد شمالی، کوچه طاهری، جنب کلانتری ۱۲۱ سلیمانیه (مشاهده روی نقشه)

منبع: کجارو (لینک)

   

[source: https://www.kojaro.com/2021/8/18/192258/iranian-garden/]