بادگیر ایرانی؛ نخستین کولر تاریخ بشر

بادگیرها یکی از مهم‌ترین عناصر موجود در بناهای مناطق بیابانی ایران هستند. این دستگاه‌های تهویه مطبوع طبیعی باعث شگفتی بسیاری از معماران خارجی نیز شده‌اند.

کشورهای خاورمیانه با آب و هوای گرم و خشک شناخته می‌شوند. به همین دلیل است که خانه‌ها و ساختمان‌ها به طور سنتی از سرامیک ضخیم با میزان عایق‌بندی بالا ساخته می‌شوند تا بر گرما غلبه کنند. خانه‌ها به صورت نزدیک به هم و با دیوارها و سقف‌های بلندی قرار می‌گیرند که میزان سایه را در طبقه همکف حداکثر می‌سازد. همچنین گرمای تابش نور مستقیم خورشید با پنجره‌های کوچکی که به دور از خورشید قرار گرفته‌اند، به حداقل می‌رسد. المان دیگری که معماران ایرانی در سازه‌های خود از آن استفاده می‌کنند، بادگیرها هستند.

بادگیرهایی در شهر دوبی

بادگیر یک سازه بلند است که روی سقف ساخته می‌شود و وظیفه آن، سرد کردن محیط داخلی ساختمان به وسیله بهبود چرخش هوا است. اعتقاد بر این است که خاستگاه اولیه بادگیرها از ایران بوده است و از آنجا بود که این طرح ابتکاری و هوشمندانه به تمام نقاط خاورمیانه،پاکستان و افغانستان گسترش پیدا می‌کند. این بادگیرها به مدت هزاران سال استفاده می‌شده‌اند. نمونه‌هایی از بادگیرها در معماری سنتی مصرنیز یافت شده است که دیرینگی آن‌ها به زمان فرعونیان مصر یعنی  حدود ۱۳۰۰ سال پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد.

بادگیرها تا حدود زیادی همچون سیستم‌های تهویه مطبوع امروزی عمل می‌کنند. در قسمت بالای بادگیرها چند عدد درگاه هدایتی وجود دارد که غالبا چهار عدد ورودی به سمت چهار جهت باز هستند. زمانی که ورودی در معرض باد غالب باز می‌شود، هوا استوانه‌ای را به سمت پایین و داخل ساختمان فشار می‌دهد. در قسمت پایین این بادگیر یک حوضچه آب وجود دارد که توسط قنات‌ها ایجاد شده است و هوا روی این قسمت اجازه عبور پیدا می‌کند.

هنگامی که هوای گرم از روی سطح آب عبور می‌کند، هوا از طریق سرمایش تبخیری سرد می‌شود. در هنگام شب، هوای سرد به داخل خانه مکیده شده  و بدین وسیله به طور طبیعی خانه را سرد می‌کند.

بادگیرها در جهت عکس نیز می‌توانند عمل کنند. به وسیله بسته شدن تمام ورودی‌ها به جز یکی از آن‌ها که به دور از باد ورودی است، هوا با استفاده از ترکیبی از اصل برنولی (Bernoulli's Principle) و اثر کواندا (Coanda effect) به سمت بالا کشیده می‌شود. فشار مخالف، هوای گرم را به سمت قنات پایین می‌کشد و به وسیله تماس پیدا کردن با زمین سرد و آب سردی که در میان آن جریان دارد، سرمایش پیدا می‌کند. در این نقطه، هوای سرد به داخل ساختمان می‌رود. از طریق قرار دادن بادگیرها به دور از باد، گرد و خاکی که از سمت بیابان می‌آید نیز می‌تواند به دور از ساختمان‌ها نگه داشته شود.

بادگیرها به قدری کارآمد هستند که به طور روزمره به عنوان وسیله خنک‌کننده به شکل یخدان نیز در بسیاری از نقاط ایران استفاده می‌شوند. خیلی از منابع آب سنتی (آب‌انبارها) با بادگیر ساخته می‌شوند. این آب‌انبارها قادر هستند که آب را به مدت چندین ماه در تابستان در دمای نزدیک انجماد نگاه دارند.

یک آب‌انبار در یزد که دارای بادگیر است

اخیرا خیلی از معماران غربی رویکرد بادگیر را اتخاذ کرده‌اند. به عنوان نمونه می‌توان به مرکز گردشگری در پارک ملی زیون در یوتا و زمین کریکت کنزینگتون اوال در باربادوس اشاره کرد.

[source: https://www.kojaro.com/2018/6/24/153487/%D8%A8%D8%A7%D8%AF%DA%AF%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C/?utm_source=zoomit.ir&utm_medium=referral&utm_campaign=iranian+traditional+air+conditioner/&rel=nofollow/]